Ponad połowa Polaków ocenia swoją orientację w świecie finansów jako średnią, a niemal co piąty jako wysoką. Jednak w przypadku konkretnych pytań, np. o pojęcie inflacji, kim jest wierzyciel i jak policzyć odsetki za zwłokę w spłacie kredytu, te deklaracje rozmijają się z rzeczywistością. Takie wnioski płyną z badania „Wiedza finansowa Polaków w praktyce”, przeprowadzone przez Krajowy Rejestr Długów.
Badanie przygotowano z myślą o sprawdzeniu, jak Polacy oceniają poziom swojej wiedzy finansowej w zderzeniu z pytaniami np. o zjawiska makroekonomiczne, obliczenie odsetek, czy podstawowe pojęcia finansowe (np. o Rzeczywistą Roczną Stopę Oprocentowania, czyli RRSO).
Różnorodne badania i analizy wskazują, że z wiedzą Polaków na temat finansów, reguł rządzących zjawiskami ekonomicznymi nie jest najlepiej. Wykorzystują to politycy przedstawiając mało realne propozycje, a także oszuści skłaniając wiele osób do powierzenia im pieniędzy, zainwestowania w przedstawiane produkty, które mają przynieść olbrzymie zyski. Mimo licznych akcji edukacyjnych sytuacja nie poprawia się, gdyż brak jest kompleksowego systemu edukacji ekonomicznej przygotowującego młode pokolenie do zetknięcia się ze światem finansów i skoordynowanych działań uzupełniających wiedzę starszych. Badanie przeprowadzone na zlecenie KRD pokazało, że o ile z wiedzą na temat podstawowych pojęć nie jest najgorzej, to zastosowanie jej w praktyce sprawia wiele kłopotów.
Prowizja od zakupu ratalnego
Najmniej kłopotów sprawiło respondentom policzenie całkowitej kwoty do spłaty przy zakupie ratalnym. Ankietowanym zadano pytanie: „Zakładasz zakup sprzętu AGD na raty 0%, ale oferta zawiera warunek zapłaty 10% prowizji od kwoty zakupu. Jeśli wartość zakupu wynosi 2000 zł, ile łącznie zapłacisz za sprzęt, uwzględniając prowizję?”. Blisko trzy czwarte pytanych wskazało poprawną odpowiedź, czyli 2200 zł. Jednak ponad jedna czwarta respondentów udzieliło niepoprawnej odpowiedzi. Najsłabiej z tym pytaniem poradziły sobie osoby w wieku 25-34 lat (66% dobrych odpowiedzi), natomiast najlepiej seniorzy (65-74 lat, 81% właściwych wskazań).
RRSO bez tajemnic
Respondenci dobrze poradzili sobie też z pytaniem dotyczącym RRSO, („Co oznacza Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania – RRSO – przy zaciąganiu kredytu lub pożyczki?”). 68% ankietowanych wiedziało, że pojęcie to oznacza całkowity koszt kredytu lub pożyczki, wyrażony jako roczna stopa procentowa, w tym oprocentowanie, opłaty, prowizje i inne koszty.
Jednak spora grupa osób nie miało tej wiedzy. 15% badanych wprost stwierdziło, że nie wie co to jest RRSO, a 13% udzieliło błędnych odpowiedzi. 13% wskazało błędnie, że RRSO to nominalne oprocentowanie, a blisko 4% uważało, że jest to ubezpieczenie kredytu. Najwięcej poprawnych odpowiedzi (ponad 72%) udzielili przedstawiciele pokolenia Z (18-24 lata) oraz osoby w wieku 55-64 lat i seniorzy (65-75 lat).
Zaskoczeni, z kim podpisują umowę kredytu
Podium z największym udziałem poprawnych odpowiedzi zamyka pytanie o to, z kim podpisujemy umowę ratalną, jeśli kupujemy na raty telewizor, meble czy pralkę. Blisko dwie trzecie pytanych poprawnie wskazało, że umowę ratalną podpisuje się z bankiem. Niestety aż niemal jedna piąta badanych uważa, że stroną umowy ratalnej jest sklep, a 10% wskazało, że zawiera się ją ze sprzedawcą, co może wynikać z braku pełnej świadomości i nadal błędnego przekonania, że kredytu udziela osoba lub firma sprzedającą produkt.
Niepokojące jest to, że prawie co 10. Polak nie wie, z kim podpisuje taką umowę. Podobnie jak w dwóch poprzednich pytaniach, to seniorzy udzielili najwięcej poprawnych odpowiedzi (68%), a najmniej przedstawiciele pokolenia Z (52%).
Jakub Kostecki, prezes Zarządu firmy windykacyjnej Kaczmarski Inkasso, zwraca przy tym uwagę, że wiele osób nadal podpisuje dokumenty bez dokładnego przeczytania ich treści. W rezultacie, gdy odbierają telefon od negocjatora z firmy windykacyjnej lub banku w sprawie spłaty długu, twierdzą że nigdy nie brały kredytu w danym banku, ponieważ w nim nie były.
Dłużnik to nie wierzyciel
Inne pytania sprawiły badanym znacznie więcej kłopotów. Na pytanie „Kim jest wierzyciel?” zaledwie połowa badanych udzieliło poprawnej odpowiedzi, że wierzyciel to osoba lub instytucja, która udzieliła pożyczki lub kredytu i oczekuje ich zwrotu. Natomiast 28% myliło wierzyciela z dłużnikiem, czyli osobą lub instytucją, która zaciągnęła dług. Co dziesiąty z badanych uważał, że wierzyciel to osoba lub instytucja zajmująca się windykacją należności i tyle samo przyznało, że nie wie, kim jest wierzyciel
Równie trudnym zagadnieniem dla wielu pytanych jest liczenie odsetek od kredytu. Na pytanie: „Jeśli odsetki za zwłokę w spłacie kredytu wynoszą 10% w stosunku rocznym i nie zapłaciłeś w terminie raty w wysokości 1000 zł, to po dwóch latach masz do oddania…” – ponad połowa respondentów nie znała prawidłowej odpowiedzi, błędnie licząc procent składany. Zaledwie 43% poprawnie wskazało, że po dwóch latach musi oddać więcej niż 1200 zł.
Spadek inflacji czy spadek cen
Pytanie o inflację, które brzmiało: „Jeżeli inflacja w marcu wynosiła 10%, a w kwietniu 9% to znaczy, że…”, także sprawiło badanym wiele kłopotów:. Niemal 60% z nich utożsamiało spadek inflacji ze spadkiem cen towarów i usług. 15% nie potrafiło w ogóle odpowiedzieć na to pytanie, a zaledwie co czwarty znał prawidłową odpowiedź. Co ciekawe, najwięcej poprawnych wskazań, czyli „Tempo wzrostu cen towarów i usług spowolniło 10% w stosunku do poprzedniego okresu”, pochodziło od przedstawicieli pokolenia Z (37%), a najmniej od osób w przedziale wiekowym 55-64 lat (niecałe 17% poprawnych odpowiedzi).
Teoria finansowa rozmija się z praktyką
Niemal co piąty ankietowany stwierdził, że ma raczej niski poziom wiedzy finansowej, a 3% przyznało, że bardzo niski. Zdecydowana większość, bo aż 58% oceniło swoją orientację finansową jako średnią. Oznacza to, że spora grupa społeczeństwa deklaruje podstawy w zakresie finansów osobistych, ale ma jeszcze wiele do zrobienia. Natomiast 17% respondentów uważało swoją wiedzę za wysoką, zaś 4% oceniło swoje umiejętności finansowe jako zdecydowanie wysokie. To jednak tylko niewielka część społeczeństwa.
- Wyniki badania nie napawają optymizmem. Choć w większości Polacy deklarują średni lub ponadprzeciętny poziom swojej wiedzy finansowej, to w praktyce ta wiedza jest na dużo niższym poziomie. Najlepiej widać to na przykładzie pytań dotyczących tak powszechnych produktów, jak kredyty bankowe, czy takich zjawisk jak towarzysząca nam ostatnio inflacja. Mnóstwo błędnych odpowiedzi, jak i dane z naszego rejestru dłużników, do którego wpisanych jest ponad 2 miliony Polaków, pokazują, że w tej kwestii jest jeszcze wiele do zrobienia – komentuje Adam Łącki, prezes Zarządu Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej.
Badanie „Wiedza finansowa Polaków w praktyce” zostało zrealizowane przez IMAS International w kwietniu 2024 r., metodą CAWI, na zlecenie Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej, na reprezentatywnej próbie 1016 Polaków, w wieku od 18 do 74 lat.
