Kradzież tożsamości i wykorzystanie zdobytych danych do zaciągnięcia zobowiązań kredytowych, czy podpisania umów o wszelkiego rodzaju usługi to istna plaga. Przestępcy wymyślają coraz to nowe sposoby, by zdobyć numer PESEL, informacje dotyczące dowodu osobistego oraz inne dane personalne przydatne w ich działaniach. Warto więc wiedzieć, jak utrudnić im oszustwa, czy wręcz uniemożliwić. Jednym ze sposobów jest zastrzeżenie numeru PESEL.
Sposobów na utrudnienie przestępcom działania jest wiele. Najprostszy i najbardziej oczywisty, to chronienie swoich danych osobistych (w tym kodów PIN do kart płatniczych i haseł do bankowości elektronicznej), nie udostępnianie ich osobom postronnym. Jeśli mimo stosowanych środków bezpieczeństwa utracimy kartę płatniczą, czy dokument tożsamości, to trzeba je jak najszybciej zastrzec. Nie ma tu znaczenia fakt, czy stanie się to w wyniku przestępstwa czy zagubienia. W tym drugim przypadku nie mamy bowiem pewności w czyje ręce trafią dane. Nawet zwrot portfela z kartami i dokumentami nie powinien być powodem do „odwołania alarmu”, bo może to być celowe działanie, by uśpić naszą czujność, dać złodziejowi czas na działanie.
Zastrzeżenia można dokonać w placówkach banków (część z nich zastrzega tylko dane dotyczące ich klientów) oraz pod specjalnym numerem telefonu +48 828 828 828, gdzie system przekieruje nas na infolinię instytucji finansowej, z której usług korzystamy. Informacje o utraconym dokumencie tożsamości trafią do systemu Dokumenty Zastrzeżone a stamtąd do wszystkich innych banków, dostawców przeróżnych usług (np. telekomunikacyjnych, prądu, gazu) i wielu innych podmiotów komercyjnych i instytucji korzystających z jego zasobów w ramach troski o prawdziwych klientów.
Po co zastrzegać PESEL?
Możliwość zastrzeżenia numeru PESEL wprowadzono, by ograniczyć skutki kradzieży tożsamości. Chodzi nie tylko o zaciąganie kredytów na inną osobę bez jej wiedzy i zgody, ale i o ograniczenie tzw. SIM swappingu, czyli przestępstw polegających na wyrabianiu duplikatu karty SIM, by wykorzystać ją do autoryzowania nielegalnych transakcji finansowych. Jeśli instytucja zobowiązana do sprawdzenia, czy numer PESEL nie jest zastrzeżony nie zrobi tego, to ona będzie się zmagać ze wszystkimi konsekwencjami dopuszczenia do zawarcia umowy, która nie powinna zostać podpisana przy zachowaniu procedur.
Zastrzeżenie numeru PESEL jest bezpłatne, można to zrobić samodzielnie, w bardzo prosty sposób. Wszelkie propozycje płatnego przeprowadzenia procedury mogą być próbą wyłudzenia danych i wykorzystania ich do działań przestępczych.
Gdzie i jak zastrzec PESEL
Zastrzeżenia numeru PESEL może dokonać osoba pełnoletnia i jest to możliwe na kilka sposobów:
Zastrzeżenie zaczyna obowiązywać natychmiast po wprowadzeniu dyspozycji.
Ścieżki z wykorzystaniem dostępu online pozwalają nie tylko na dokonanie zastrzeżenia, ale jego cofnięcie lub ustawienie automatycznego zastrzeżenia. Możliwe też jest sprawdzenie historii zastrzeżeń oraz spojrzenie na historię weryfikacji numeru PESEL przez instytucje i firmy. Dzięki temu można się dowiedzieć, czy ktoś nie próbował wykorzystać naszego PESEL-u w jakimś celu, co może być sygnałem, że nasze dane znajdują się w czyichś rękach.
Korzystając z aplikacji mObywatel czy portalu mobywatel.gov.pl, po zalogowaniu się do swojego profilu trzeba wejść w sekcję Moje dane a następnie wybrać Rejestr zastrzeżeń PESEL potwierdzić swoją dyspozycję klikając Zastrzeż PESEL (jeśli numer nie był zastrzeżony) lub Cofnij zastrzeżenie (gdy wcześniej zgłosiliśmy zastrzeżenie).
Cofnięcie zastrzeżenia może być bezterminowe lub z określeniem daty i godziny, w której ma zostać ono przywrócone. Skorzystanie z tej drugiej opcji sprawi, że system zrobi to automatycznie, nie jest konieczne podejmowanie dodatkowych kroków. Z tego rozwiązania można skorzystać, gdy w najbliższym czasie chcemy zaciągnąć zobowiązanie, podpisać umowę rodzącą skutki finansowe.
Odwiedzając urząd gminy, można wniosek wypełnić i wydrukować samodzielnie lub poprosić urzędnika o wygenerowanie go w systemie. Po podpisaniu formularza i wprowadzeniu dyspozycji do systemu powinniśmy otrzymać jej potwierdzenie.
Osoby, które nie mają dostępu do Internetu i z racji choroby czy niepełnosprawności nie mogą skorzystać z usługi w punktach stacjonarnych, mają prawo zastrzec PESEL za pośrednictwem pełnomocnika na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa do dokonania takiego działania. W przypadku osób ubezwłasnowolnionych lub z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych niezbędne działania może podjąć ich opiekun prawny lub kurator.
Weryfikacja zastrzeżenia
Każdy obywatel ma prawo zastrzec swój numer PESEL. Z kolei banki, firmy pożyczkowe i telekomunikacyjne, notariusze oraz sądy powinny sprawdzić, czy osoba, z którą mają do czynienia nie zgłosiła, że nie życzy sobie, by jej numer PESEL był wykorzystywany do zawierania umów o otwarcie rachunku bankowego, skorzystanie z karty kredytowej lub leasingu konsumenckiego, zaciągnięcia pożyczki (także ratalnej) czy kredytu, wydania duplikatu karty SIM albo sprzedaży nieruchomości.
Przepisy przewidują, że dokonanie takiego sprawdzenia będzie obowiązkowe od 1 czerwca 2024 r. oraz, że obywatele nie będą ponosić konsekwencji związanych z umową, która została zawarta bez ich wiedzy mimo zgłoszonego zastrzeżenia. Mówiąc prościej, nie trzeba będzie spłacać niepoprawnie zaciągniętego kredytu, regulować opłat wobec firmy telekomunikacyjnej. Mimo wszystko komplikacji nie unikniemy, gdy dojdzie do sprzedaży bez naszej wiedzy nieruchomości, której jesteśmy właścicielami; „odkręcenie” takiej umowy z pewnością będzie kosztowało nieco nerwów.
Odstępstwem od powyższej zasady jest sytuacja, gdy do zawarcia umowy doszło online i była ona potwierdzona z wykorzystanie indywidualnych danych uwierzytelniających pożyczkobiorcy.
Przed wprowadzeniem możliwości zastrzeżenia numeru PESEL to na pokrzywdzonym spoczywał obowiązek dowiedzenia, że padł ofiarą przestępstwa, że zobowiązanie zostało zaciągnięte bez jego zgody.
Lepiej zapobiegać niż borykać się z kłopotami
Usługa ma zdecydowanie wymiar prewencyjny. Pozwala zabezpieczyć się przed próbą wykorzystania naszego numeru PESEL do zawarcia umowy kredytowej (nie tylko zaciągnięcia kredytu/pożyczki, ale i skorzystania z karty kredytowej, limitu w koncie) czy podpisania innej umowy rodzącej zobowiązania finansowe. To zdecydowanie inny wymiar niż Alerty BIK, czyli powiadomienia z Biura Informacji Kredytowej o weryfikowaniu naszej osoby w rejestrach BIK w związku z procedurą przyznawania produktu kredytowego.
W przypadku zastrzeżenia PESEL-u nie powinno dojść do podpisania umowy, czyli jest to działanie blokujące pojawienie się kłopotów. Alerty BIK są sygnałem, że ktoś już wykorzystał nasze dane i pozwalają na szybkie podjęcie działań, które ograniczą przykre następstwa tego faktu. Jeśli więc nie planujemy podpisywać zobowiązań kredytowych, warto zastrzec PESEL, by mieć święty spokój. W razie potrzeby odblokowanie go zajmie kilka chwil.
