Śmierć bliskiej osoby, to nie tylko smutek i poczucie straty, ale i mnóstwo spraw do załatwienia. Jedną z nich jest uporządkowanie spraw finansowych zmarłego, zlikwidowanie posiadanych przez niego kont bankowych, zamknięcie różnych produktów, z których korzystał. Warto zadbać, by nie przysparzać rodzinie dodatkowych kłopotów i za życia przygotować informacje, które pozwolą jej przeprowadzić niezbędne działania szybko i sprawnie.
Dawno już minęły czasy, gdy korzystanie z produktów finansowych ograniczało się do posiadania w jednym banku rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego i lokaty. Obecnie korzystamy z nich na ogół w kilku instytucjach, na dodatek posiadamy jednostki funduszy inwestycyjnych, akcje, obligacje i inne produkty, dzięki którym pomnażamy swoje oszczędności. Bywa, że nawet najbliżsi nie wiedzą dokładnie, gdzie, ile i w jakie produkty ulokowaliśmy pieniędzy. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że wiele zleceń składamy przez Internet i tym samym nie gromadzimy papierowych umów i dyspozycji. W razie naszej śmierci rodzina może mieć duży kłopot, by odnaleźć wszystkie pieniądze i uzyskać do nich dostęp. Warto więc za życia, ciesząc się dobrym zdrowiem, zarządzić majątkiem, przekazać najbliższym niezbędne informacje.
Kwestie dotyczące dziedziczenia
Zasady dziedziczenia majątku zmarłego reguluje kodeks cywilny, który precyzyjnie wskazuje kto, w jakich częściach i w jakiej kolejności ma prawo do pozostawionego majątku. Opisane tam reguły nie mają zastosowania, gdy zostanie sporządzony testament, czyli dokument, w którym każdy może według własnego uznania określić, jak ma wyglądać jego pogrzeb, co ma się stać z majątkiem.
Nie ma przeszkód, by do dziedziczenia wskazać osoby niespokrewnione lub instytucje czy inne podmioty. Trzeba przy tym zadbać, by dokument został sporządzony prawomocnie, by jego postanowienia nie budziły wątpliwości co do naszej woli i ci, którzy zostaną pominięci w testamencie nie mogli ich obalić, żądając zastosowania reguł ustawowych. Dlatego przy dyspozycjach odbiegających od reguł ustawowych dobrze jest sporządzić testament notarialnie.
Decydując się na samodzielne przygotowanie testamentu, trzeba pamiętać o kilku kwestiach. Po pierwsze, musi on być w całości napisany własnoręcznie, z podaniem daty i miejsca jego stworzenia i zakończony podpisem spadkodawcy (najlepiej, by było to czytelne imię i nazwisko). Po drugie, należy precyzyjnie określić co i komu przekazujemy, co ma się stać, gdyby dana osoba nie chciała lub nie mogła przyjąć spadku (np. zmarła przed otwarciem testamentu). Po trzecie, gdy do dziedziczenia wskazujemy kilka osób, warto określić, kto ma być wykonawcą testamentu, czyli zarządzać majątkiem do czasu jego przekazania spadkobiercom, podejmować niezbędne działania (może to być osoba spoza grona wskazanego do dziedziczenia).
Dostęp do pieniędzy na rachunku
Zwykłe pełnomocnictwo do rachunku wygasa wraz ze śmiercią jego głównego posiadacza. Zgromadzone na koncie pieniądze mogą być przekazane spadkobiercom po przedstawieniu sądowego postanowienia o nabyciu spadku (dziale spadku, gdy jest kilku dziedziczących) lub poświadczenia dziedziczenia. Zdarza się, że jeśli rodzina ma dostęp do konta zmarłego przez bankowość elektroniczną, wycofuje środki z rachunku tuż po jego śmierci, by uniknąć czasochłonnych formalności. To rozwiązanie na granicy prawa, którego absolutnie nie należy stosować w sytuacji waśni rodzinnych, gdyż takie działanie może zostać uznane jako szkodzące innym spadkobiercom.
Od powyższej reguły są dwa odstępstwa. Pierwsze wiąże się z dyspozycją wkładem na wypadek śmierci (jej ustanowienie jest na ogół płatne), która wskazuje komu i w jakiej wysokości mają być wypłacone pieniądze. W tym gronie mogą być tylko osoby, o których jest mowa w prawie bankowym – małżonek, zstępni (dzieci, wnuki itd.), wstępni (rodzice, dziadkowie itd.) oraz rodzeństwo. Wypłata z rachunku bankowego na ich rzecz nie może przekroczyć dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W przypadku dyspozycji składanej w SKOK-ach limit wypłaty określony jest jako suma przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ogłaszanego przez Prezesa GUS, w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę.
Gdyby ten limit został przekroczony, to nadwyżkę należy zwrócić spadkobiercom, gdyż tylko kwoty mieszczące się we wspomnianych granicach nie wchodzą do masy spadkowej. Sposobem na uniknięcie komplikacji jest wskazanie, że dyspozycja dotyczy maksymalnej kwoty jaka będzie obowiązywała w dniu realizacji dyspozycji i określenie w procentach udziału w niej poszczególnych osób, które wskażemy do ich otrzymania.
Inne kwestie bankowe
Drugie odstępstwo od reguły dotyczącej przekazania środków z rachunku zmarłego odnosi się do wypłaty przez bank pieniędzy na pokrycie kosztów pogrzebu (w kwocie nieprzekraczającej salda rachunku). Możliwe to jest po przedstawieniu rachunków, których wysokość nie odbiega od przeciętnych kosztów pochówku w danej okolicy i środowisku. Decyzja o ich adekwatności należy do banku, przy czym nie może on odmówić zapłaty za obsługę pogrzebu, opłacenie miejsca pochówku, trumny i nagrobka, a także odzieży zmarłego i przygotowania zawiadomień o uroczystości pogrzebowej. Pieniądze otrzymuje ten, kto przedstawi stosowne rachunki.
Dodajmy, że bank ma także obowiązek zwrócić do organu emerytalno-rentowego świadczenia, które nie przysługiwały posiadaczowi rachunku w związku z jego śmiercią. Dyspozycja realizowana jest na wniosek organu wypłacającego świadczenie.
Warto też wiedzieć, że prowadzenie rachunków bankowych podlega pewnym ograniczeniom. W przypadku osób fizycznych są one zamykane po upływie 10 lat od wydania przez posiadacza konta ostatniej dyspozycji. Bank ma obowiązek najpóźniej na 6 miesięcy przed upływem tego terminu zawiadomić właściciela konta, co się stanie jeśli nie podejmie on aktywności. Możliwe jest więc, że w ten sposób dowiemy się, że zmarły miał konto, o którego istnieniu nie wiedzieliśmy. Dobrze jest więc mieć dokumenty dotyczące jego śmierci i mówiące o prawie do spadku, by sięgnąć po pieniądze,
Centralna informacja o rachunkach
Jeśli nawet na bieżąco informujemy najbliższych o realizowanych operacjach finansowych, to może się zdarzyć, że jakaś informacja nie pozostanie im w pamięci, że zapomną, iż mieliśmy konto czy lokatę w jakimś banku. Przed laty w takim przypadku trzeba było pytać w każdej instytucji finansowej, czy zmarły nie miał w niej zdeponowanych pieniędzy. Obecnie, dzięki Centralnej informacji o rachunkach prowadzonej przez Krajową Izbę Rozliczeniową, dane o wszystkich kontach zmarłego można zdobyć składając wniosek w dowolnie wybranym banku czy SKOK-u. Trzeba tylko udokumentować posiadanie tytułu prawnego do spadku.
Nie ma przeszkód, by takie pytanie zadać także o swoje finanse, jeśli wydaje nam się, że mogliśmy zapomnieć o jakimś produkcie.
Wzory wniosków i opis sposobu korzystania z Centralnej Informacji znajdują się na stronie internetowej tej instytucji.
Tajemnice niewskazane
W życiu różnie bywa i czasem ukrywamy przed innymi informacje o swoich finansach. Jako, że los przynosi różne niespodzianki i śmierć może nas dopaść w każdej chwili, to warto zadbać o sporządzenie testamentu i przekazanie wiadomości, gdzie i jakie produkty finansowe posiadamy. Dzięki temu pieniądze na pewno trafią do osoby/osób, którą/e wskażemy i będą mogły zostać wykorzystane w odpowiedni sposób.
