Na co dzień zwracamy uwagę na stan naszego konta bankowego i zawartość portfela. Nie zastanawiamy się nad wpływem decyzji podejmowanych przez banki centralne (w Polsce jest nim Narodowy Bank Polski) i różne wydarzenia gospodarcze w kraju i na świecie. Szkoda, bo wydarzenia w skali „makro” mają ogromny wpływ na finanse każdego z nas.
Mało kto interesuje się decyzjami Narodowego Banku Polskiego i Rady Polityki Pieniężnej. Wyjątkiem są ci, którzy mają kredyty do spłacenia i nie są zainteresowani podniesieniem stóp procentowych przez RPP, co przełożyłoby się na wysokość comiesięcznych rat oraz osoby posiadające oszczędności. One z kolei wiadomość o podwyżce stóp procentowych przyjęłyby z radością, bo to oznaczałoby wyższe oprocentowanie lokat czy kont oszczędnościowych.
Rola NBP to jednak nie tylko współpraca z RPP w zakresie ustalania polityki pieniężnej. Jest ona dużo większa, bo Narodowy Bank Polski pełni również funkcję banku banków, banku państwa i bywa też nazywany bank ostatniej szansy.
Emisja pieniędzy
Bank centralny jest przede wszystkim emitentem pieniądza. To od niego zależy wygląd banknotów i monet, gdzie i z czego zostaną wyprodukowane, w jaki sposób będą zabezpieczone przed fałszerstwem i ile ich znajdzie się w obiegu.
Powstanie waluty euro i tzw. strefy euro wprowadziło wyjątek od zasady, że bank centralny danego kraju ma wyłączność na emisję pieniędzy będących prawnymi środkami płatniczymi na jego terenie. W strefie euro nie ma znaczenia, który z banków centralnych leżących na jej terenie wyemitował dany banknot czy monetę, każdy z nich ma takie same prawa emisji pieniądza.
Znaczenie NBP
Zadaniem NBP jest także nadzór nad systemem bankowym, regulowanie zasad jego działania i dbanie o jego stabilność. Jest to bardzo ważne, bo w czasach, gdy instytucje finansowe są ze sobą mocno powiązane, kłopoty jednej z nich mogłyby wywołać panikę wśród klientów i zachwiać całym systemem finansowym w danym państwie (w przypadku dużych, międzynarodowych banków, kłopoty mogłyby mieć nawet szerszy zasięg). Ponadto bank centralny dba też o odpowiednią ilość pieniędzy w obiegu i ma możliwość wpływania na kurs waluty danego kraju względem walut innych państw.
Współpraca z bankami komercyjnymi
Z faktem, że bank centralny emituje pieniądz, wiąże się jego funkcja banku banków. W praktyce oznacza to, że dostarcza on bankom komercyjnym zapasów gotówki. Do jego kompetencji należy także ustalanie wielkości rezerw obowiązkowych, które banki komercyjne muszą posiadać, by ich funkcjonowanie nie było narażone na zakłócenia nawet przy poważniejszych kłopotach.
Bank centralny „zaopatruje” banki komercyjne nie tylko w walutę danego kraju, ale i waluty „obce”, bo tylko on utrzymuje bezpośrednie kontakty z bankami zagranicznymi i instytucjami międzynarodowymi.
Najważniejszy bank
Stwierdzenie, że bank centralny to bank państwa jest jak najbardziej uprawnione. Państwo, a konkretnie wszystkie jego instytucje, jest bowiem klientem, który posiada swoje rachunki bankowe właśnie w banku centralnym. To do NBP wpływają płacone przez nas podatki, to tam odprowadzane są wpływy z akcyzy czy innych opłat na rzecz państwa.
Rolą NBP jest także obsługa budżetu państwa, decydowanie (wspólnie z rządem, a zwłaszcza z ministrem finansów) o emisji obligacji skarbowych, które zaspokajają potrzeby pożyczkowe państwa.
Bank centralny bywa też nazywany pożyczkodawcą ostatniej szansy. Ma on bowiem prawo udzielania pożyczek bankom komercyjnym. To niezwykle ważne narzędzie w sytuacjach kryzysowych, które może pomóc w realizacji programów naprawczych zaleconych przez nadzór finansowych bankowi będącemu w tarapatach. Co prawda jest to oddziaływanie na sytuację jednej instytucji finansowej, ale ma to duże znaczenie na stabilność całego systemu bankowego danego państwa, tym większe, im większy jest bank, który popadł w kłopoty.
Co ciekawe, w wyjątkowych sytuacjach bank centralny może udzielić wsparcia finansowego samemu państwu, by poprawić jego sytuację finansową, wizerunek na rynkach międzynarodowych. Bank centralny ma „swoje” pieniądze, bo jest firmą, która zarabia na swojej działalności. Wypracowany zysk trafia na ogół w dużej mierze do budżetu państwa i jest istotnym elementem finansowania jego wydatków.
Bank centralny może też wywierać „presję” na banki komercyjne, by te podjęły określone decyzje, takie, na jakich zależy bankowi centralnemu, np. przejęły upadającą instytucję finansową lub połączyły się w większy podmiot.
Jak cię widzą, tak cię piszą
Wydawać, by się mogło, że opinia o danym państwie, ocena prowadzonej przez niego polityki mają niewiele wspólnego z jego faktyczną sytuacją gospodarczą. Nic bardziej mylnego. Postrzeganie danego państwa przez globalne rynki finansowe przekłada się na kurs i stabilność jego waluty, wpływa na chęć inwestowania w nim, a to wszystko ma wpływ na rozwój gospodarczy, wzrost Produktu Krajowego Brutto (PKB), a w konsekwencji na poziom bezrobocia, wysokość zarobków i wiele innych czynników, które dotykają przeciętnego obywatela.
Stąd tak ważne jest, by bank centralny, w porozumieniu z rządem i różnymi instytucjami państwowymi, informował inwestorów o założeniach polityki pieniężnej, która będzie prowadzona w perspektywie najbliższych miesięcy i lat, tłumaczył podejmowane decyzje i narzędzia jakie zostaną użyte do osiągnięcia założeń przyjętych przez rząd.
Dzięki różnym instrumentom będącym w rękach banku centralnego, może on wpływać na poziom inflacji, skłonność banków komercyjnych do udzielania kredytów lub gromadzenia depozytów, a także na kurs waluty danego kraju wobec innych walut (zwłaszcza wobec walut globalnych, czyli euro, dolara amerykańskiego, franka szwajcarskiego i funta brytyjskiego).
Wszystkie te decyzje kształtują nastroje wśród inwestorów i przedsiębiorców, którzy są mniej lub bardziej skłonni do rozwijania swoich firm – budowania nowych fabryk, kupowania nowych technologii, zwiększania produkcji. Stąd już tylko krok do sytuacji dotyczących przeciętnego obywatela – wielkości bezrobocia, poziomu zarobków, zakresu opieki socjalnej państwa, itp.
Jak widać, decyzje podejmowane w skali makro, na poziomie banku centralnego i rządu, przekładają się na indywidualne losy jednostek.
